الفبای زبان اردو
الفبای زبان اردو مشترکات زیادی با زبان فارسی دارد. اما چند حرف در زبان اردو هست که باید مورد توجه بیشتری قرار بگیرند. حروف الفبای اردو عبارتند از:
الف ب پ ت ٹ ث ج چ ح خ د ڈ ذ ر ڑ ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک گ ل م ن ں و ه ھ ی ے ء
اینکه تعداد حروف در اردو دقیقاً چند حرف است مورد بحث است. ادارهی ملی زبان اردو، «ادارۂ فروغِ قومی زبان»، این عدد را ۵۸ در نظر گرفته. البته افراد به حسب سلیقهی خود و در کتابهای گوناگون تعداد حروف را از ۳۵ تا ۹۲ اعلام کردهاند. این اختلاف نظر از اینجا نشأت میگیرد که زبان هندی، که اردو از آن سرچشمه گرفته، دارای حروف و صداهایی است که با جمع بین چند حرف نشان داده میشوند. در فارسی به این حروف دونگاره گفته میشود. مثلاً «بھ» با اینکه از دو حرف جدا تشکیل شده، به عنوان یک حرف با تلفظ خاص خودش شناخته شده. البته، این اختلاف نظر در تعداد حروف نباید علاقمندان به یادگیری این زبان را دلسرد نماید. چرا که حتی با عدم شناخت این حروف، یک فارسیزبان در تلفظ و معنای کلماتی که با این حروف ایجاد شدهاند از حدس خوبی برخوردار است. اگر برای آسان شدن کار، این حروف را در نظر نگیریم، میتوان گفت تعداد حروف مشخص و مجزا در اردو ۳۹ است. حروفی که در فارسی وجود ندارند از این قرارند:
ٹ، ڈ، ڑ، ں، ھ، ے
حرف «ٹ»: صدای این حرف بیشتر به حرف «ت» در فارسی نزدیک است. یعنی در تلفظ این حرف باید نوک زبان به دندانهای جلویی برخورد کند. این در حالی است که خود حرف «ت» در اردو به صورت ملایمتری تلفظ میشود. به صورتی که زبان با قسمت بالای دهان قبل از دندانها تماس پیدا میکند.
حرف «ڈ»: این حرف نیز قاعده حرف «ٹ» را دنبال میکند. به صورتی که درست مثل حرف «د» در فارسی تلفظ میشود. اما خود حرف «د» در اردو، ملایمتر و زبان در تلفظ کمی به عقب برده میشود. لازم به ذکر است که حروف «ٹ» و «ڈ» بیشتر در کلماتی دیده میشوند که از انگلیسی به اردو داخل شدهاند، مثل کلمه «ڈاکٹر» /daaktar/.
حرف «ڑ»: برای تلفظ حرف «ڑ» کوشش کنید حرف «ر» را طوری تلفظ کنید که به حرف «د» نزدیکتر باشد. یعنی کوشش کنید نوک زبان به بالای دهان برخورد کند. توجه داشته باشید که حرف «ڑ»،بر خلاف «ر»، سایشی نیست. مثلاً کلمهی «ڈیڑھ» (به معنی یک و نیم) /dedh/ بیشتر به صورت «دِد» خوانده و شنیده میشود تا «دِر». حروف سایشی حروفی هستند که در تلفظ آنها صدا (یا جریان هوا) قطع نمیشود. بعضی دیگر از حروف سایشی عبارتند از «س»، «ش»، «ز»، «ژ»، «ذ» و غیره. در مقابل حروف انسدادی قرار دارند که صدا بعد از تلفظ این حروف قطع میشود. مثل حروف «د»، «ت»، «ک» و «گ».
«ں» (نون غُنّه): تلفظ این حرف بدین صورت است که بخواهید حرف «ن» را تلفظ کنید اما قبل از اتمام، صدا را قطع کنید. مثلا در کلمهی بچوں /bacho◌̃/ (boys/پسرها) قبل از اینکه بخواهید حرف «ن» را تلفظ کنید صدا را قطع کنید با این نکته که باید این تلفظ، با تلفظ کلمه بچو (بدون «ں») فرق داشته باشد. یعنی صدای اندکی بعد از بچو از دهان خارج شود. البته این صدا بیشتر در بینی احساس میشود تا دهان.
حرف «ھ»: این حرف به نام «دو چشمی ہے» /do-chashmī hē/ و یا های دوچشم یاد میشود. فرق بین حرف «ه» و «ھ» در اینجاست که «ه» در جایی به کار میرود که مقصد شنیده شدن این صدا باشد. مثلاً در کلمهی «ہمزہ» /hamzah/، در اول و آخر از این حرف استفاده شده. این در حالیست که حرف «ھ»، با حروف دیگر یکجا شده و به قولی صدای ملایمتر و یا لطیفتری از آن حرف به وجود میآورد، مثل «بھ» و «گھ» در «بھائی» (برادر) و «گھی» (روغن مایع). توجه داشته باشید که خود «ھ» در این کلمات، صدای جداگانهای ندارد و فقط به حرف قبل از خود صدای ملایمتری میدهد. اگر متوجه شده باشید، حرف «ه» در هر جای کلمه قرار بگیرد، به استثنای آخر کلمه، به صورت نستعلیق نوشته میشود، مثل «ہے» (است) و «تمہارا» (از تو، مال تو). در مقابل، «ھ» (های دوچشم) در هر جای کلمه قرار بگیرد، به همین صورت نوشته میشود، حتی در آخر کلمه که مثالهایش قبلاً آورده شد.
حرف «ے»: به این حرف «بڑی یے» و یا یای کشیده گفته میشود. بر خلاف اسم آن، صدای حرکت کسره (یا زیر) را دارد. مثلاً «سلسله» /selsele/، به صورت «سلسلے» نوشته میشود. این در صورتی است که کلماتی که با «ـه» آخر نوشته میشوند، با صدای فتحه (زبر) ختم میشوند. درست مثل فارسی افغانستان. مثلاً «ہمزہ» به صورت /hamzah/ خوانده میشود. حرف «ے» اگر در اول کلمه قرار بگیرد مثل «ایـ» نوشته میشود مانند «ایک» (یک) /ek/، اگر در آخر کلمه قرار بگیرد به همین صورت نوشته میشود، مثل «کمرے» (جمع اتاق، اتاقها) /kamre/، اما اگر در وسط قرار بگیرد به صورت یای دونقطه نوشته میشود، مثل «میں» (من) /me◌̃/. دقت داشته باشید که حرف «ی» (یای ساده، نه یای کشیده)، اگر در اول کلمه قرار بگیرد بصورت «یـ»، در وسط به صورت «ـیـ» و در آخر به صورت «ـی» و «ی» نوشته میشود. تشخیص حرف «ی» از «ے» در وسط کلمات تابع قاعده مشخصی نیست و نیازمند تمرین و ممارست است.
در آخر، اینکه از نظر یک اردو زبان تلفظ دقیق هر حرف شاید کمی متفاوت باشد جای شک نیست. سعی من در این بوده که الفبای اردو به صورتی ساده معرفی و نکات ریز و ظریف آن به عهده خود علاقمند گذاشته شود. سپاسگذار میشوم اگر اشتباهات این مقاله را با من در میان بگذارید.
منابع: